Fabry
Hastalığı
Fabry Hastalığı, vücudun atık maddelerini parçalamakla görevli belirli bir enzimin eksikliğinden veya olması gerektiği gibi çalışmamasından kaynaklanan, çoklu organ sistemlerini etkileyen ve organ yetmezliğine yol açabilen ilerleyici bir genetik hastalıktır.
Hücreler GL-3 adı verilen yağlı bir madde içerir. GL-3 normalde alfa-galaktosidaz A (alfa-GAL) adı verilen bir enzim yardımıyla hücrelerden temizlenir. Alfa-GAL enzimi GL-3'ü hücrelerden ayrılabilen, kan dolaşımına girebilen ve sonunda vücutta yeniden kullanılabilen veya vücuttan uzaklaştırılabilen daha küçük partiküllere ayırır. Fabry Hastalığı olan hastalarda, vücut GL-3'ü parçalamak için yeterli fonksiyonel alfa-GAL üretmez. Zamanla, bazı hücre tiplerinde aşırı GL-3 birikmesi, vücuttaki dokulara zarar verebilir.
Fabry Hastalığı’nın belirtileri daha iyi bilinen başka hastalıklarda da görülebileceği için, hastalığın teşhisinde gecikme yaşanabilir. Belirtiler aynı ailenin içinde bile geniş ölçüde değişkenlik gösterebilir. Fabry Hastalığı olan bir kişi sadece tek belirti gösterebileceği gibi hepsini de gösterebilir ve belirtiler hafif ile şiddetli arasında değişebilir. Bazı insanlar felç, kalp krizi veya böbrek yetmezliği gibi ciddi sağlık sorunları yaşayana kadar Fabry Hastalığı’na sahip olduklarının bile farkında olmayabilirler. GL-3 birikimi doğumdan önce başlar ve onlarca yıl devam eder. Sonuç olarak, Fabry Hastalığı belirtileri zamanla değişebilir. Nöropatik ağrı (esas olarak elleri ve ayakları etkileyen yanma, karıncalanma hissi) Fabry Hastalığı’nda genellikle çocuklarla ergenlerin doktora başvurmasına neden olan en yaygın belirtidir. Çocuklarda tekrarlayan ateş, çocuklar ile gençlerde sıcak ve soğuk intoleransı, gastrointestinal sorunlar ve deride küçük, koyu kırmızı renkli nokta kümeleri gibi cilt bulguları (anjiyokeratomlar) görülebilir. Yetişkinlikten itibaren, Fabry Hastalığı olan birçok insan bu belirtilere ek olarak ciddi böbrek, kalp veya sinir sistemi rahatsızlıklarına sahip olabilirler.
Bir ailede bir kişinin Fabry Hastalığı varsa, diğer aile üyeleri de (kardeşler, çocuklar, ebeveynler, teyzeler/halalar, amcalar/dayılar ve kuzenler dahil) Fabry Hastalığı’na sahip olabilir. Fabry Hastalığı sadece birinci dereceden akrabaların olduğu çekirdek aileyi değil, aynı zamanda geniş aileyi de etkileyen bir hastalıktır. Kalıtım şekli önemli çünkü Fabry Hastalığı’ndan mustarip birçok hasta uzun yıllar yönetilmeyen belirtiler ve yanlış tanılara dayanmak durumunda kalıyor. Fabry Hastalığı’nın aile içinde izlenmesi, doğru teşhis koyma süresini hızlandırır. Fabry Hastalığı X kromozomuna bağlı bir hastalıktır, yani bozulmuş gen X kromozomunda bulunur. Kromozomlar, vücudunuzun çalışmasına izin veren proteinleri üretmek için kullanılan paketlenmiş genetik bilgidir. İnsanlarda 46 kromozom vardır. Cinsiyet kromozomları veya X ve Y kromozomları olarak adlandırılan ikisi, bir kişinin erkek mi yoksa kadın mı olacağını belirler. Kadınların iki X kromozomu ve erkeklerin X ve Y kromozomu vardır. Kadınlar X kromozomunu hem annelerinden hem de babalarından alırlar. Erkekler X kromozomlarını annelerinden, Y kromozomlarını babalarından alırlar. Fabry Hastalığı ile ilişkili gene GLA geni denir ve X kromozomunda bulunur. Fabry Hastalığı için GLA bozukluğunun miras kalması ihtimali, babadan mı yoksa anneden mi geldiğine bağlıdır. Fabry Hastalığı olan bir kadının her hamilelikte GLA bozukluğunu oğluna veya kızına geçirme şansı yüzde 50'dir yani ikide birdir. Bununla birlikte, Fabry Hastalığı olan bir baba GLA bozukluğunu her zaman kızına geçirecektir. Bunun yanı sıra, bir baba GLA bozukluğunu asla oğluna aktarmayacaktır, çünkü erkek çocuklar X kromozomlarını her zaman annelerinden alır.
Fabry Hastalığı'nı aile içinde izini sürmek için tıbbi anlamda bir aile ağacı oluşturulması, ailedeki kalıtım şekillerini ve Fabry Hastalığı riskini anlamaya yardımcı olur. Fabry Hastalığı genetik bir hastalık olduğundan ve erken teşhis son derece önemli olduğundan, gerekli testleri yaptırmak uygun tedaviye daha erken ulaşılmasını sağlar. Testin sonucunun negatif çıkması belirsizliği ortadan kaldırırken, pozitif bir sonuç çıkması da ilerideki sağlık tercihleri konusunda bilgi sahibi olunmasına olanak tanır.
Teşhis için sadece bir kan testi yeterlidir. Bir kişide veya ailesinden birinde Fabry Hastalığı belirtileri varsa, doktorlar test yaptırılıp yaptırılmayacağına karar verilmesinde yardımcı olabilir. Fabry Hastalığı genetik olduğundan ailenin tıbbi geçmişi bu kararda rol oynayabilir. Bir kişinin Fabry Hastalığı’na sahip olduğundan şüphelenilmesini takiben, kadınlar ve erkeklere göre değişiklik gösteren bir test yapılır. Erkekler için bir kan testi alfa-GAL enzimi seviyesini ölçer. Alfa-GAL enzim testi düşük enzim aktivitesi gösteriyorsa, kişinin Fabry Hastalığı vardır. Kadınlar için ise bir DNA testi gereklidir. Bunun nedeni, alfa-GAL enzim düzeylerinin kadınlarda düşük veya normale yakın olabilmesidir.
Fabry Hastalığı’nın teşhisi çoğu kez gecikir. Fabry Hastalığı’nın teşhis süresi, belirtilerin ilk ortaya çıkışından itibaren 13-17 yıldır. Hastalar, yanlış tanı nedeniyle potansiyel olarak gereksiz tıbbi tedaviler alırken yıllarca acı ve hayal kırıklığı yaşayabilir. Fabry Hastalığı ilerleyicidir; böbrek, kalp ve beyinde ciddi sorunlara yol açacak şekilde zamanla kötüleşebilir. Fabry Hastalığı olan kişiler, zamanla kötüleşebilen, başlıca organ sistemlerinde (örneğin genç yaşta felç) yaşamı tehdit eden hasarlar yaşayabilir. Bu nedenle erken teşhis çok önemlidir. Fabry Hastalığı belirtileri anında fark edilirse, doktorlar daha erken müdahale edebilir ve muhtemelen daha ciddi komplikasyonların ertelenmesine yardımcı olabilir. Fabry Hastalığının yaşamı tehdit eden en ciddi sorunları genellikle kırklı, ellili yaşlarda ortaya çıkar. Ailede Fabry Hastalığı öyküsü varsa, belirti yaşanmıyor olsa bile test yaptırılmalıdır.
GZTR.FD.20.02.0152
Nadir Hastalıklar Ağı
Nadir Hastalıklar Ağı; nadir hastalar ve hasta yakınları tarafından, Türkiye’de ve Dünya’da bilinmeyen nadir yaşamlara dikkat çekmek; sorunlara hep birlikte akılcı, pratik, kalıcı çözümler üretmek ve bu çözümlerin hayata geçirilmesini sağlamak amacı ile kurulmuş bir ağdır.
MPS LH Derneği
Mukopolisakkaridoz (MPS) ve Benzeri Lizozomal Depo Hastalıkları Derneği 2009 yılında kurulmuştur. Dernek; MPS ve Benzeri Lizozomal Depo Hastalıkları ile ilgili kişilerin ekonomik, sosyal, kültürel, hukuki, mesleki, eğitim, vb. hakkında yol göstermeyi ve bu konudaki bilgilerini geliştirmeyi ve toplumda daha kaliteli yaşam koşullarına erişebilmelerini sağlamayı amaçlamaktadır.
Fabry Hastalığı genetik geçiş gösteren nadir bir lizozomal depo hastalığıdır. Toplumda görülme sıklığı 40 binde 1’dir. Fabry Hastalığında alfa galaktozidaz (alfa-GAL) isimli enzim eksikliği vardır. Bu enzim globotriosilseramid (GL-3) isimli yağ asidini parçalamakla görevlidir. Alfa-GAL enzimi olmadığında bir hücre organeli olan lizozomlar GL-3 ile dolar ve görevini yerine getiremez.
Fabry Hastalığının en yaygın belirtileri özellikle ellerde ve ayaklarda ağrı atakları, deride küçük, koyu kırmızı renkli nokta kümeleri (anjiyokeratom), terlemede azalma, gözün ön bölümünün bulutlanması (korneal bulutlanma) ve duyma kaybıdır. Böbrek, kalp ve beyin gibi iç organlar da etkilenebilir. Bu durumda ilerleyici böbrek hasarı, kalp krizi ve inme görülebilir. Hastalığın hafif formu hayatın ileri dönemlerinde kendini göstererek sadece kalp veya böbrekleri etkileyebilir.
Fabry Hastalığının teşhisi klinik belirtilere ve laboratuvar bulgularına dayanır. Hastada bulunan belirtilere yönelik laboratuvar testleri, fizik muayene bulguları, özgeçmiş ve soygeçmiş sorgulaması ile hastalıktan şüphelenilebilir. Klinik belirtiler ile şüphelenilen kişilerde eksik enzim olan alfa galaktozidaz aktivitesi kan tahlili ile ölçülür. Fabry Hastalığına sahip kişilerde bu enzim aktivitesi çok düşüktür. Teşhisin kesinleşmesi için DNA analizi yapılarak GLA gen mutasyonunun tespit edilmesi gerekir. Fabry Hastalığında teşhisin gecikme nedeni hastalığın en sık görülen belirtilerinin diğer hastalıklar için de geçerli olmasıdır. Özellikle kalpte, böbreklerde, deride ve mide-bağırsak siteminde ortaya çıkan belirtiler başka hastalıklar için de temel bulgular olduğundan, ilk etapta Fabry Hastalığından şüphelenilmemekte ve tanı konma süresi gecikmektedir.
Fabry Hastalığı için enzim replasman tedavisi (ERT) bulunuyor. Enzim replasman tedavisi, eksik olan enzimin (alfa galaktozidaz) dışarıdan yerine konulmasıdır. İlaç olarak üretilmiş olan enzim her 2 haftada 1 kez damar içine infüzyon şeklinde uygulanır. Enzim replasman tedavisi, doku ve organlarda GL-3 birikimini azaltır. Böylece organlar normal fonksiyonlarını sürdürebilir. Fabry Hastalığının tedavisi ayrıca belirtilere yönelik tedavi ve hastalığa ikincil olarak gelişebilen komplikasyonların önlenmesi veya yavaşlatılması için düzenlenen tedavileri içerir. Son evre böbrek hastalığı gelişmiş hastalarda diyaliz ya da böbrek nakli ihtiyacı ortaya çıkabilir.
Ülkemizde Fabry Hastalığına özgü bir hasta derneği bulunmuyor. Ancak MPS LH Derneği tüm lizozomal depo hastalıkları için hastalara yardımcı oluyor. Derneğe https://www.mpsturk.org/ adresinden ulaşabilirsiniz.
Fabry Hastalığı bulaşıcı değil, genetik bir hastalıktır. Fabry Hastalığı GLA genindeki mutasyonlar nedeni ile ortaya çıkar. GLA geni X kromozomunda yer aldığı için Fabry Hastalığı X‘e bağlı olarak kalıtım geçirir. Kadınlar iki X kromozomuna (XX), erkekler bir X ve bir Y kromozomuna (XY) sahiptir. Etkilenmiş olan erkekler X kromozomlarını bütün kız çocuklarına geçirir ve etkilenmiş olan erkeklerin bütün kız çocukları Fabry Hastalığına ait mutasyona uğramış gene sahip olur. Etkilenmiş olan erkekler, erkek çocuklarına hastalığı aktarmaz çünkü erkek çocuklar babalarından Y kromozomunu alır. GLA genine sahip olan kadının her gebeliğinde etkilenmiş olan X kromozomunu ve normal kromozomunu çocuğuna aktarması ihtimali yüzde 50’dir.
Bir ailede bir kişinin Fabry Hastalığı varsa, diğer aile üyeleri de (kardeşler, çocuklar, ebeveynler, teyzeler/halalar, amcalar/dayılar ve kuzenler dahil) Fabry Hastalığına sahip olabilir. Fabry Hastalığı, genetik geçişli bir hastalık olduğu için çocuk sahibi olmaya karar verildiğinde genetik danışmanlık almak ve konunun uzmanı bir hekim tarafından takip edilmek gerekir.
Fabry Hastalığı X kromozomuna bağlı olarak kalıtım geçirdiği için kadın ve erkekleri farklı şekilde etkiler.
Fabry Hastalığı yaşamı tehdit eden ilerleyici bir hastalıktır. Kardiyovasküler (kalp damar sistemi), nörolojik (sinir sistemi) ve renal (böbrek) tutulum beklendiğinden yaşam süresini kısaltabilir.
Fabry Hastalığı kadınları ve erkekleri farklı etkiler. Hastalık X kromozomuna bağlı genetik geçişli olduğu için erkek hastaların çoğu klasik ağır forma ait belirtiler gösterir. Erkekler bir X ve bir Y kromozomu taşır, bu nedenle hastalık taşıyan kromozom olan X kromozomu erkeklerde tek olduğu için hastalık belirtileri ve şiddeti kadınlardan farklıdır. Tek X kromozomunda mutasyon olan kadınlar (heterozigotlar) hiç belirti olmaması ve hayati organların etkilenmesi arasında değişken etkilenme gösterebilirler.
Fabry Hastalığı vücuttaki birçok sistem ve organa hasar veren bir hastalıktır. Genetik geçişli bir hastalık olduğu için hastalık açısından aile ve akrabaların da değerlendirilmesi gerekebilir. Bu konuda uzman hekimler tarafından aile ağacının çıkarılması ve genetik danışmanlık alınması önemlidir. Hastalığın ilerleme durumu ve tedavi düzenli takip edilmelidir.
Türkiye’de tedavi Sağlık Uygulama Tebliği ile düzenlenmektedir. Bu tebliğe göre, tedaviye başlama kriterlerini taşıyan ve Fabry Hastalığı tanısı alan hasta adına en az biri çocuk metabolizma veya endokrinoloji ve metabolizma uzman hekimi olmak kaydıyla; gastroenteroloji veya nöroloji veya nefroloji uzman hekimlerince düzenlenen sağlık kurulu raporuna istinaden bu hekimlerce, bu hekimlerin bulunmadığı yerlerde ise çocuk sağlığı ve hastalıkları veya iç hastalıkları uzman hekimlerince reçete edilmesi halinde tedaviye başlanabilir.
Fabry Hastalığı belirtileri yaşa göre değişkenlik gösterebilir. El ve ayaklarda karıncalanma, uyuşma, ağrı (akroparestezi), terleyememe ya da az terleme (anhidroz, hipohidroz) deride morumsu kırmızı renkli döküntüler (anjiyokeratom), gözde korneal bozukluk (kornea verticillata) ve kulak çınlaması/işitme kaybı gibi belirtiler çocukluk ve ergenlik döneminde görülürken yaş ilerledikçe hastalık böbrek yetmezliği, kalp kası hasarı ve/veya beyin hastalıklarına neden olabilir.
GZTR.FABR.20.02.0157,MAT-TR-2000277
Copyright © 2020 Sanofi. Tüm hakları saklıdır
Copyright © 2020 Sanofi. Tüm hakları saklıdır
Genel Bakış
Merak Ettikleriniz
Dernekler
Sıkça Sorulan Sorular
